تزکیه و پاکی نفس در دین اسلام

خودسازی و تهذیب نفس خودسازی و تهذیب نفس در معارف دین :
انسان موجودی دو بعدی است كه هم صلاحیت تعالی، تكامل و رسیدن به درجات ملائكه و صعود به «قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى» را دارد و هم قابلّیت تنزّل از مقام انسانیّت و رسیدن به درجه‎ای را داراست كه از درجه چهار پایان نیز فروتر رفته و به فرموده قرآن «كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»می شود. نفس لوّامه‎ و قوّه عاقله بشر در پرتو ارشادات انبیاء الهی پیوسته اورا به سمت تكامل و ترقّی سوق می دهند و در مقابل، نفس امّاره همراه با وساوس شیطان همواره او را به ورطه حیوانیّت می كشانند. در اینجاست كه ضرورت مجاهده دائمی با نفس، مراقبت و مهذب ساختن آن از هواهای نفسانی روشن می گردد، مجاهده‎ای كه پیامبراكرم(ص) از آن به «جهاداكبر» تعبیر فرمودند و در صورت غفلت از آن انسان به وادی هلاكت سقوط خواهد كرد. از امام صادق (ع) نقل شده است كه پیامبر اكرم (ص) لشگری را به جنگ فرستادند، بعد از اینكه بازگشتند فرمودند: مرحبا بقوم قضوا الجهاد الاصغر وبقی علیهم الجهاد الاكبر. فقیل: یا رسول الله، ما الجهاد الاكبر؟ قال: جهاد النفس.
تزكیه و تهذیب نفوس از اهداف اولیه بعثت انبیاء‌ به شمار می رود. «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَهَ » «او خداوندی است كه در میان مردمی امّی پیامبری از خودشان فرستاد تا آیات خدا را بر آنها خوانده و آنها را تزكیه نماید و كتاب و حكمت به آنها بیاموزد» و وقتی به اهمیت بیشتر آن پی می بریم كه می بینیم خداوند در قرآن كریم بعد از یازده بار قسم ، تنها راه رستگاری را تزكیه نفس ذكر می كند. «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحیها ... قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّیها» «هر كه نفس خویش را تزكیه كرد رستگار شد.» و آنچه به این مجاهده ویژگی فوق العاده می دهد دائمی بودن آن است و اینكه انسان همیشه باید مترصد دامهای شیطان و نفس اماره باشد حضرت علی (ع) می فرمود: «حتی یك لحظه مسامحه و سهل انگاری در مورد نفوس خود نكنید كه این سهل انگاریها در مورد نفس، شما را به راههای تاریكی می كشاند» از همین روست كه در مناجات امام سجاد (ع) مشاهده می كنیم كه چطور از شرّ نفس خویش به خداوند شكایت می كند: «الهی الیك اشكو نفساً بالسوء أمّاره والی الخطیئهِ مبادَرَهَّ...» «خدای من به توشكایت نفسی را می كنم كه امركننده به بدیهاست وبه خطا سبقت می گیرد و به معصیت و گناهان حریص است و در معرض سخط تو قرار می گیرد و مرا به وادی هلاكت می كشاند و مرا در نزد تو خوارترین هلاك شدگان قرار می دهد، تعلل او زیاد و آرزوی او بلند است...»
در حالات علماء ربّانی و بزرگان دین نیز وقتی نظر می افكنیم ،‌دائماً مترصّد نفس خویش بوده و اهمیّت فوق العاده ای برای تهذیب نفس و خود سازی قائل بوده اند، به طوری كه پیوسته به مراقبت و محاسبه از نفس خویش می پرداخته اند و در اثر همین مجاهدتها ،‌پروردگار عالم نیز طبق وعده‎ای كه در قرآن كریم داده، «وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا» افقهای جدیدی از معرفت و هدایت را به روی آنها گشوده است.
تهذیب نفس در كلام بزرگان : حضرت امام خمینی(ره): «تا فرصت از دست نرفته بیدار شوید،‌در مرحله اوّل در مقام تهذیب و تزكیه نفس و اصلاح خود بر آئید.» «اگر شما درس بخوانید ممكن است عالم شوید ولی باید بدانید كه میان مهذّب و عالم خیلی فاصله است. هر چه این مفاهیم در قلب سیاه و غیر مهذّب انباشته گردد حجاب زیادتر می شود، در نفسی كه مهذّب نشده علم حجاب ظلمانی است ، علم نور است ولی در دل سیاه دامنه ظلمت و سیاهی را گسترده‎تر می سازد.»
«... حوزه‎‎های علمیه بیدار باشند، تقوا را ،تقوا را، تقوا را، ‌نصب العین خود قرار بدهید ـ ‌فضلا و ‌طلاب علوم دینیه ،‌ تقوی، ‌تقوی، تنزیه نفس و مجاهده با نفس می تواند بر یك امّت حكومت كند.»
آیه الله نجفی قوچانی (ره): «... و با لجمله، طلبه باید اوّلاً در تغیل باطن خود جدیّت نماید و چنانچه در اوّل طفولیّت است و باطن او هنوز چركین و نجس نشده، مواظب باشد كه نجس نشود... .»
آیه الله سید احمد كربلائی(ره): در دستور العملی به یكی از شاگردان خویش می نویسد:«مواظبت كامل بر اداء‌ واجبات و ترك محرمات داشته باش و اولاً: در ابتدای صبح در این اندیشه كن. ثانیاً: كمال مراقبت را در طول روز داشته باش. ثالثاً: هنگام اراده خوابیدن محاسبه نفس كن. رابعاً: در صورتی كه نفس مخالفتی نموده آنرا جبران نما و نفس را با انجام ضّد میل آن مجازات و سیاست نما».
آیه الله العظمی بهاءالدینی (ره): «با تهذیب نفس علم به بار می نشیند و ثمر می دهد. قدرت، مفید می شود و خدمت، ارزش می یابد. ارج و بهای افراد به خود سازی، تهذیب نفس و توجه به خداست. هرچه تهذیب افزایش یابد، مشكلات و نابسامانی ها آسان و قابل تحمّل می شوند و در پی آن تائید الهی مسائل را حل می‎كند و اگر خدای نكرده این وظیفه اصلی فراموش شد، تمامی زحمات هدر می رود.»
«علم بدون تهذیب نفس، زهر است و كشنده جان و آبرو و شخصیت افراد.»
«معارف دین و دعاها تنها با تزكیه درك می شود»
خود سازی و تهذیب نفس در سیره عملی بزرگان: حضرت امام خمینی (ره): آیه الله مظاهری در مورد حضرت امام فرمودند: «‌درس ایشان فقط تعلیم و تعلّم نبود بلكه مقیّد بودند در ضمن تعلیم،‌ تهذیب هم باشد و به عبارت دیگر درس ایشان كار رسول گرامی اسلام(ص) بود كه:«وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَهَ» آنچه برای ما اعجاب انگیز و از الطاف بزرگ ایشان بود تهذیب عملی بود كه ایشان داشتند.»
«بیش از 12 سال كه شركت در دروس عالیه ایشان داشته ام، در این مدت یك عمل مكروه از ایشان ندیدم. بلكه اگر شهبه مراء و جدالی، شهبه غیبت و دروغی... پیش می آمد حالت نگرانی به خوبی از ایشان نمایان می شد. یادم نمی رود روزی امام در درس تشریف آوردند و به قدری ناراحت بودند كه نفس ایشان به شماره افتاده بود. درس نگفتند و به جای درس نصیحت تندی نمودند و رفتند. و تب مالتی كه داشتند عود كرد و سه روز درس نیامدند. چرا؟ چون شنیده بودند یكی از شاگردان ایشان درباره یكی از مراجع غیبتی كرده بود.»
«ایشان بعد از فوت آیه الله العظمی بروجردی (ره) ‌برای فرار از مطرح شدن نام ایشان به عنوان مرجع تقلید خصوصاً در بین مردمی كه از شهرستانها می آمدند از منزل خارج نشدند و تنها پانزده روز بعد از وفات ایشان با اصرار شاگردان، بعد از اینكه فاتحه از طرف خیلی از بزرگان گرفته شد، آن هم در وقت طلاب مشهد، فاتحه برگزار كردند و به مسئول اعلان جلسه تذكّر اكید دادند كه از اعلام نام ایشان خـودداری نماید»
ملاصدرا و شرط پذیرش شاگرد :از تمام قسمتهای ایران برای استفاده از درس ملاصدرا به شیراز می‎رفتند و استاد شاگرد را نمی‎پذیرفت مگر اینكه شاگردچهار شرط را بپذیرد و بدان عمل نماید. اوّل این كه در صدد تحصیل مال نباشد مگر به اندازه تحصیل معاش دوّم اینكه در صدد تحصیل مقام نباشد سوّم اینكه معصیت نكند چهارم اینكه تقلید ننماید.»
آیه الله العظمی بهاءالدینی(ره): ایشان ابتداء شروع به تهذیب نفس خود را اینگونه ذكر فرموده‎اند: «در چهارده سالگی... به طور جدّی ـ امّا معقول و منطقی ـ‌شروع به تهذیب كردم ـ‌ در كنار درس و بحث كه تمام ساعات روزانه‎ام را فرا می گرفت،‌ لحظه‎ای از خدا غافل نمی شدم. خود را در برابر او هیچ می‎دانستم. از آن روز، تحت تأثیر تشویق، تعریف و یا شهرت قرارنمی گرفتم؛ روزها به درس و روزه و شبها به مطالعه، تفكر و تهجّد اشتغال داشتم ـ ‌در خود امید عجیبی به خدا و قطع امید از غیر خدا احساس می كردم از این رو سعی فراوانی در راز و نیاز در شبها و یاد خدا در روزهاداشتم».

روش و دستورالعمل آیه الله العظمی بهجت برای تهذیب نفس:

آیه الله بهجت در جواب این سؤال كه آیا برای تهذیب نفس می توانیم به دستوراتی كه از بزرگان رسیده، مثل مرحوم بید آبادی (ره) عمل نمائیم؛ فرمودند: مرحوم بید آبادی و بزرگان دیگر برای اسلام زحمات زیادی كشیدند ولی هر كدام از یك راه افراد را به سوی خدا می بردند ولی من راهم این است كه دستورات العمل فقط در یك چیز جمع شده، در یك كلمه خیلی كوچك _خیلی كوچك و آن «ترك گناه» است ولی فكر نكن ترك گناه چیز ساده ای است. گاهی خیلی مشكل است و تمام دستورات خودش بعداً می آید، ترك گناه مانند چشمه‎ای است كه همه چیز را خود به همراه دارد.»

سخن ربيعي:

 عزيزان اگر شما فقط در همين درس انجام واجبات و ترك محرمات، استاد شويد براي شما كافي خواهد بود.

صلوات پاکی از گناه تا یکسال

از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است هر که در روز جمعه بعد از نماز صبح این صلوات را

بگوید تا یک سال هیچ گناهی بر او نوشته نشود

اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلوةَ مَلَائِكَتِكَ وَ حَمَلَةِ عَرْشِكَ‏ وَ جَمِيعِ‏ خَلْقِكَ‏ وَ سَمَائِكَ وَ أَرْضِكَ وَ أَنْبِيَائِكَ وَ رُسُلِكَ عَلَى

مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ

منبع : بحار الانوار ج ۸۹ ص ۳۵۴

نماز پاکی تمامی گناهان

از حضرت رسول اکرم صل الله علیه و آله روایت شده است هر کس در شب جمعه یا روز جمعه چهار رکعت نماز

به جای آورد در هر رکعت بعد از حمد ۵۰ مرتبه قل هو الله احد بخواند خدا گناهانش را اگر چه مثل کف دریاها

بوده باشدد می آمرزد .

منبع : وسائل الشیعه ج ۵ ص ۷۶ - مصباح المتهجد ص ۲۶۱

و در روایتی دیگر امده است هر که این نماز را به جا آورد و بعد از نماز بگوید : اللَّهُمَ‏ صَلِ‏ عَلَى‏ النَّبِيِ‏ الْعَرَبِيِ‏ وَ آلِهِ‏

حق تعالی گناهان گذشته و آینده او را بیامرزد و چنان باشد که دوازده هزار ختم قرآن کرده باشد و حق تعالی

گرسنگی و تشنگی روز قیامت را از او برطرف کند و هر غم و اندوه را از او دور نماید و او را از شر شیطان و

لشکرهای او نگاه دارد و تا یک سال گناه بر او نوشته نشود و سکرات مرگ بر او آسان گردد و اگر در آن شب

یا روزش بمیرد شهید مرده باشد و عذاب قبر نبیند و هر حاجت که طلب کند برآورده شود و نماز و روزه اش

قبول گردد و فرشته مرگ قبض روحش نکند تا رضوان خازن بهشت برای او از از گل ها و شراب های بهشت

بیاورد

منبع : ربیع الاسابیع ص ۴۹